Achtergrondartikel: Kunstopleiding afgerond. Wat nu?

Vandaag in de nrc.next, mijn artikel over pas afgestudeerde kunstenaars en hun toekomstplannen.

Kunstenaarsuitkering WWIK is deze maand gestopt. Hoe gaan net afgestudeerden dat opvangen? “lk wen liever niet aan geld.”

Klik voor groot

Zomer 2012: er zijn betere tijden om af te studeren. Helemaal als student aan een kunstacademie. De uitwerkingen van de kunstbezuinigingen worden zichtbaar en met de afschaffing van de kunstenaarsuitkering WWIK is elke kunststudent op zichzelf aangewezen. Geen standaard inkomen, geen werkervaring en geen zicht op eenpassende baan. Zelfs als je cum laude afstudeert, ligt er geen rode loper voor je klaar.

“Ik begrijp de motieven voor het afschaffen WWIK en ik kom er zonder die WWIK ook wel,” zegt NvE. (30). NvE studeerde deze zomer af aan het Sandberg Instituut, Nederlands enige kunstopleiding op masterniveau.Voor haar afstuderen maakte ze de website The Spectacle of Tragedy: kritische collages van foto’s die in Europese media verschenentijdens de huidige crisis. “Door patronen te identificeren en afbeeldingen te selecteren heb ik de hoofdrolspelers van de crisis in een passende context geplaatst,” zegt ze. Een van haar collages toont erotische foto’s van de vrouwen die Berlusconi uitnodigde voor zijn feestjes. ,,Door de individuele gevallen samen te brengen, laat ik zien wie Berlusconi eigenlijk is. Zonder te veel te oordelen, wil ik aangeven: kijk, dit is wat hij belangrijk vindt.”

Zelf heeft NvE het staartje van de kunstenaarsuitkering nog meegemaakt. ,,Ik studeerde in 2009 af aan de kunstacademie St. Joost in Breda, maar wilde mezelf doorontwikkelen. Het lukte me de WWIK mee te nemen naar mijn nieuwe studie. Dus dat was best luxe.” Zonder deze overheidsbijdrage was het haar nooit gelukt vol voor de opleiding te gaan. “De afgelopen periode was erg intensief. Maar dat moest ook, want hoe meer je er in stopt, hoe meer je er uithaalt. Zo werkt het in het leven en zeker in de kunst.”

Een van haar series Merkel Style – The Blazer, een keurig op kleur gesorteerd overzicht van de tientallen kleurrijke blazers die Angela Merkel tijdens bijeenkomsten droeg, was de perfecte teaser voor haar project. De collage verscheen op de tv-zenders Rai en ARD en in kranten als de Daily Mail, Liberation, Guardian en op de voorpagina van Der Bild. NvE: “Ik denk dat de meerwaarde van mijn werk de kritische en analytische houding is. Dit project laat zien hoe design en onderzoeksjournalistiek samen kan gaan. Ik ben verslaafd aan de actualiteit en ik denk dat ik op mijn manier iets toe kan voegen aan de journalistiek. Geef me een onderwerp en ik kan er wel wat mee.”

Toch maken vragen over hoe komend jaar eruit gaat zien, haar onrustig. ,,Ik zou het geweldig vinden om alleen met mijn eigen werk bezig te zijn. Maar dan moeten mensen er wel iets mee kunnen, ik ga niet alleen iets voor mezelf maken. En natuurlijk wil ik rond kunnen komen.” Voorlopig gaat ze een dag in de week werken voor het Sandberg Instituut, les geven in Breda en opdrachten uitvoeren als grafisch ontwerper.

“Al zou de WWIK nog bestaan, dan had ik er geen gebruik van gemaakt,” zegt de eveneens net afgestudeerde illustrator Kim David Bots (23). “De WWIK was bedoeld voor de opstartfase. Maar het zorgt vooral voor een vast inkomen en dat wordt comfortabel. Dan ben je na vier jaar nog steeds op hetzelfde punt als voor je opleiding. Je hebt misschien wel meer werk gemaakt, maar nooit de noodzaak gehad om geld te verdienen.” Bots wil liever geen parttime baan naast het maken van zijn eigen werk. “Ik raak liever gewend aan geen geld hebben dan aan een vast bedrag per maand.”

Het boek dat Bots als afstudeerwerk maakte, is genomineerd voor de Piet Bakker Prijs op zijn school de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Het bevat vijf hoofdstukken die eruit zien als de politiedossiers van vijf personen. In elk hoofdstuk staan flarden van het leven van één persoon die leeft in de tijd dat er een verschrikkelijke ziekte (zoals de pest) in zijn stad heerst. Bots ontdekte in de kunstgeschiedenis vier steeds weer terugkomende aspecten van zo’n ‘totale ramp’: sociale chaos, falende deskundigen en heersers,de vlucht van en naar religie en het aanwijzen van een zondebok. “Dat is het algemene recept voor een vertelling. Dat zie je al bij het verhaal over de plaag van Athene van de Griekse verteller Thucydides. Het belangrijkste uitgangspunt van mijn boek is dat in deze situaties van veronderstelde totale chaos juist regelmaat en structuur voortkomt.” Het idee kwam bij de laatste situatie van ‘totale chaos’, rond de EHEC-bacterie. “Media verbeelden de komkommer consequent als boosdoener. Dat vond ik absurd, dat zelfs dan nog naar een zondebok gezocht wordt. Ik word toch minder bang van een komkommer dan van bijvoorbeeld een zieke kip.”

De onrust van een leeg jaar voor zich hebben, probeert hij “oké te gaan vinden”. ,,Je moet een beetje onrustig zijn. Het is een onderdeel van een creatief proces. Ik hoop dat ik er de komende jaren achter kom wat ik comfortabel vind om te doen. En over welk werk ik me schuldig ga voelen, waardoor ik me een sell out voel.”

Op de eindejaarsexpositie van de Gerrit Rietveld Academie werd het werk van de Amerikaanse keramiekmaker Jacob Raeder (26) door een onafhankelijke jury tot beste verkozen. Vooral zijn vazen met vertikaal groeiende tuinkers sprongen in het oog. Naast deze wonderbaarlijk aaibare vazen hingen foto’s van met klei overgoten gezichten en stonden porseleinen flessen. Als beloning voor de prijs won hij vanaf februari vier maanden atelierruimte in Amsterdam. Ook de rest van het komende jaar is “als het goed is helemaal rond.” Eerst twee maanden Verenigde Staten om daar les te geven en een symposium bij te wonen, daarna door naar Polen om waterfilters van keramiek te maken en dan naar Denemarken voor een artist in residence met andere keramiekkunstenaars. “Je moet ver vooruit kijken als kunstenaar, ook al is dat no way easy.”

Raeder denkt dat het niet moeilijker is voor een kunststudent om nu afgestudeerd te zijn dan voor een economiestudent. “Dat is de wereld waarin we nu leven. Niets is zeker. Er zijn mensen die zijn afgestudeerd aan de allerbeste scholen en ook nog steeds geen baan hebben. Wij kunstenaars willen graag verschillend behandeld worden, omdat we meer van onszelf op het spel zetten op een bepaalde manier. Maar dat maakt ons niet anders.” Van de WWIK had hij nog nooit gehoord, de Amerikaan doet het al jaren met bijbaantjes en steun van familie.

Zijn afstudeerwerk was er bijna niet geweest, omdat de materialen veel geld kostten. “Maar ik vind een idee niet mag stoppen om zoiets als geldtekort.” Om aan de benodigde 2500 euro te komen, startte hij een crowdfundingcampagne op Kickstarter.com met een promovideo waarin hij om geld vroeg, enkel gekleed in een zilveren Spandax broek. De grote spleet tussen zijn voortanden en flinke uitstekende snor maakten het beeld af. “Als het dat kost om een project af te ronden, dan moet dat maar,” zegt hij lachend. Binnen drie weken had hij het geld binnen. “Ik wil crowdfunding zeker nog een keer gebruiken, maar dan ambitieuzer. Ik zie dat als een manier om een eigen atelier op te zetten.”

Is het met de bezuinigingen nog verstandig voor jongeren om naar een kunstacademie te gaan? “Een kunstopleiding is sowieso confronterend,” zegt Bots. “Je maakt iets en daar gaan mensen iets over zeggen. Dan zeggen ze ‘Het werkt niet echt, hè?’ en dat weet je zelf ook wel. Dat is zwaar, die muur waar je tegenaan loopt.” Hij vindt dat iedereen verplicht een tussenjaar moet nemen na de middelbare school. “Op zo’n moment worden dingen een beetje duidelijk. Dan pas ga je een eigen mening vormen.” NvE heeft zich vaak afgevraagd waarom ze toch “in die stomme kunstsector” is begonnen. “Dan dacht ik: waarom ben ik niet gewoon iets meer algemeens gaan doen? Ik heb mijn intuïtie gevolgd en daar ben ik blij mee, maar het is niet eenvoudig. Als je de energie er niet voor hebt, lukt het van z’n lang zal ze leven niet. Met psychisch zwakheden als snel gestrest of onzekerheid val je gewoon om tijdens zo’n opleiding.”

Volgens Raeder is het vooral van belang dat een kunstenaar op verschillende plekken in de wereld onderwezen wordt. “Ik mis veel belangrijke mensen nu ik hier in Europa ben. Zij halen het beste in me naar boven. Maar van ze weg gaan en nieuwe dingen ervaren en leren en dat mee terugnemen: dat is hoe je groeit. Als persoon, als groep en als maatschappij.”

KADER

De kunstenaarsuitkering WWIK

De Wet Werk en Inkomen Kunstenaars (WWIK) gaf een kunstenaar de mogelijkheid om zich volledig op eigen werk te richten. Voor maximaal vier jaar kreeg een kunstenaar maandelijks ongeveer 70% van de bijstand en kon hij eigen geld te verdienen zonder dat deze uitkering wegviel.

De WWIK ging gepaard met een progressie-eis, waarbij een kunstenaar elke jaar moest aantonen meer verdiend te hebben dan het vorige jaar. Bij de voorganger van de WWIK, de Wet Inkomstenvoorziening Kunstenaars (WIK) was dit nog niet. De wet is afgeschaft door het kabinet Rutte. De afschaffing zou ingaan op 1 januari van dit jaar, maar via een kort geding, ingediend door FNV Kiem, werd een overgangsregeling afgedwongen tot 1 juli.

Inger Minnesma van FNV Kiem ziet het somber in voor pas afgestudeerden: “De WWIK was ongelofelijk succesvol: 94 procent van de participerende kunstenaars lukte het na afloop van de WWIK een onafhankelijke beroepspraktijk te starten. Met de afschaffing en daar bovenop de algemene kunstbezuinigingen verwachten wij in 2013 een terugval van 40 procent aan werkgelegenheid in de kunstsector. Het wordt op een houtje bijten voor beginnende kunstenaars.”